ائمه و مسجد سهله

محدّثان عالى مقام شیعه، با اسناد معتبر، در مجامع حدیثى خود، از راویان اخبار و ناقلان آثار، روایت کرده‏اند که روزى در محضر مقدّس رییس مذهب، حضرت امام صادق (علیه‏السّلام) از مسجد سهله گفت و شنود شد. فرمودند
أما إنّه منزل صاحبنا إذا قام بأهله؛ آن جا اقامت گاه صاحب ما است، هنگامى که با خانواده‏اش قیام کند. در برخى از منابع، به جاى »قامَ«، »قَدِمَ« تعبیر شده است؛ یعنى، هنگامى که تشریف بیاورد. و در نقل برخى از محدّثان، به جاى «أما إنّه»،« مسجد السّهله» آمده است؛ یعنى، به جاى ضمیر، اسم صریح آمده است
بیش از دو قرن، پیش از میلاد مسعود کعبه‏ى موعود، وجود مقدّس امیرمؤمنان (علیه‏السّلام)، به هنگام ترسیم خطّ سیر حضرت ولى عصر(علیه‏السّلام) در آستانه‏ى ظهور، مى‏فرماید
کأنّی به قد عبر من وادى السلام إلى مسجد السّهلة، على فرس مُحَجَّل له شِمراخ، یزهو، و یدعو، و یقول فی دعائه
لا إله إلاّ الله حقّاً حقّاً...؛ گویى او را با چشم خود مى‏بینم که از وادى السلام عبور کرده، بر فراز اسبى که سپیدى پاها و پیشانى‏اش همى‏درخشد، به سوى مسجد سهله در حرکت است، و زیر لب زمزمه دارد و خدا را این گونه مى‏خواند
لا إله الاّالله حقّاً حقّاً....»
بیش از یک قرن پیش از ولادت خجسته‏ى حضرت حجّت (علیه‏السّلام)، امام صادق (علیه‏السّلام) خطاب به یار با وفایش ابوبصیر فرمود
یا أبا محمّد! کأنّی أرى نزول القائم (علیه‏السّلام) فى مسجد السّهلة بأهله و عیاله؛ اى ابا محمّد! گویى فرود آمدن قائم (علیه‏السّلام) را با اهل و عیال‏اش در مسجد سهله، با چشم خود مى‏بینم. ابوبصیر عرضه داشت
 آیا محلّ اقامت دائمى آن حضرت، در مسجد سهله خواهد بود؟». حضرت فرمود
آرى.«. سپس فرمود
مسجد سهله، اقامت‏گاه حضرت ادریس (علیه‏السّلام) بود. مسجد سهله، اقامت‏گاه حضرت ابراهیم خلیل الرحمان(علیه‏السّلام) بود. خداوند، پیامبرى را مبعوث نکرده، جز این که در مسجد سهله نماز گزارده است. مسجد سهله، پایگاه حضرت خضر(علیه‏السّلام) است. کسى که در مسجد سهله اقامت کند، همانند کسى است که در خیمه‏ى رسول اکرم (صلّى ‏اللّه ُ‏علیه ‏وآله‏ وسلّم) اقامت کند. مرد و زن با ایمانى یافت نمى‏شود، جز این که دل‏اش به سوى مسجد سهله پر مى‏زند. در مسجد سهله، تخته سنگى است که تمثال همه‏ى پیامبران بر آن نقش بسته است. احدى در مسجد سهله نماز نمى‏گزارد که با نیّت راستین خدا را بخواند، جز این که خداوند او را با حاجت بر آورده شده از آن جا بر مى‏گرداند. احدى نیست که در مسجد سهله به خدا پناهنده شود، جز این که خداوند او را از آن چه بیم دارد پناه دهد. ابوبصیر عرض کرد
 فضیلت بسیار بزرگى است!». امام صادق (علیه‏السّلام)فرمود
 آیا براى‏ات بیفزایم؟». عرض کرد
 بلى.». فرمود
مسجد سهله، از آن بُقعه ‏هایى است که خداوند دوست دارد او را در آن جا بخوانند. شب و روزى نیست که فرشتگان به زیارت مسجد سهله نشتابند و در آن جا به عبادت حق تعالى نپردازند. اگر من در آن سامان سکونت داشتم، هیچ نمازى را جز در مسجد سهله نمى‏خواندم. اى ابا محمد! اگر مسجد سهله هیچ فضیلتى جز فرود آمدن فرشته‏ها و اقامت پیامبران را نداشت، همین فضیلت بس بود، در حالى که این همه فضیلت دارد. آن چه از فضایل مسجد سهله براى تو بازگو نکردم، بیش از فضایلى است که براى‏ات گفتم. ابوبصیر عرض کرد
آیا مسجد سهله، اقامت‏گاه دائمى حضرت قائم (علیه‏السّلام) خواهد بود؟.» فرمود
آرى
مفضّل در ضمن حدیث مفصّلى از محضر امام صادق (علیه‏السّلام) پرسید
منزل حضرت مهدى (علیه‏السّلام) و مرکز اجتماع شیعیان کجا خواهد بود؟«. امام صادق (علیه‏السّلام) در پاسخ او فرمود
دار ملکه الکوفة، و مجلس حکمه جامعها، و بیت ماله و مقسم غنائم المسلمین مسجد السّهلة، و موضع خلواته الذّکوات البیض من الغریّین؛ مرکز حکومت او، کوفه، و مرکز قضاوت‏اش، مسجد اعظم کوفه، و مرکز بیت المال و محل تقسیم غنایم مسلمانان، مسجد سهله، و محل خلوت و مناجات‏هایش تپّه‏هاى سپید و نورانى نجف اشرف است.
ابوبکر حضرمى از محضر امام باقر (علیه‏السّلام) پرسید
« بعد از خانه‏ى خدا و حرم رسول خدا(صلّى‏اللّهُ‏علیه‏وآله‏وسلّم) کدامین بقعه از همه‏ى بقعه‏ها با فضیلت‏تر است؟». امام باقر(علیه‏السّلام) فرمود
اى ابابکر! کوفه است که پاک و پاکیزه است، و قبور پیامبران مرسل و غیرمرسل در آن است، و قبور صالحان و صدّیقان در آن است، و مسجد سهیل در آن است که
خداوند، هیچ پیامبرى مبعوث نکرده، جز این که در آن نماز گزارده است. و فیها یظهر عدل الله؛ عدالت خداوند در آن جا ظاهر مى‏شود. و فیها یکون قائمه و القُوّام من بعده؛ خلیفه‏ى قائم به حق خداوند، و دیگر قائمانِ بعد از اونیز در آن جا خواهند بود. آن جا اقامت‏گاه پیامبران، و اوصیاى پیامبران و صالحان است.
ابان بن تغلب، در سفرى با امام صادق (علیه‏السّلام) هم سفر شد. در اطراف کوفه، در سه نقطه، امام صادق (علیه‏السّلام) از اسب پیاده شد، دو رکعت نماز گزارد. ابان، در مورد این سه نقطه، از آن حضرت پرسید. امام(علیه‏السّلام) توضیح داد. سومین مورد را »محلّ نزول قائم (علیه‏السّلام) « معرفى فرمود. در این حدیث اگرچه به نام مسجد سهله تصریح نشده، ولى از بررسى مجموع روایات اطمینان حاصل مى‏شود که آن نقطه، مسجد سهله بوده است.
محمّد بن حسین بن عبدالله تمیمى، مشهور به «ابوسوره» از بزرگان زیدیّه بود. روز عرفه‏اى، به زیارت امام حسین (علیه‏السّلام) مشرّف شد. شب عید را نیز در حائر حسینى بیتوته کرد. در پگاه عید اضحى، به هنگام خروج از حرم امام حسین (علیه‏السّلام) به پیش‏گاه مقدّس حضرت بقیّةالله، أرواحنافداه، شرفیاب شد. در محضر آن قبله‏ى موعود، به سوى مسجد سهله حرکت کرد. معجزه‏اى از آن حضرت مشاهده کرد. مستبصر شد و به آیین تشیع اثناعشرى گروید. ابوسوره مى‏گوید
»هنگامى که به مقابر مسجد سهله رسیدیم، آن امام همام فرمود
« هُوَ ذا منزلی؛ این جا خانه‏ى من است.». در این احادیث، از مسجد سهله به عنوان اقامت‏گاه حضرت بقیّةاللّه، أرواحنا فداه، به هنگام ظهور سخن رفته است در احادیث فراوان دیگرى، به ابعاد دیگرى از ویژگى‏هاى مسجد سهله اشاره شده، که شمارى از آن‏ها را در این جا مى‏آوریم
شیخ طوسى، با سلسله اسناد خود، در ضمن یک حدیث طولانى، از وجود مقدس امیرمؤمنان (علیه‏السّلام) روایت مى‏کند که به هنگام شمارش مساجد مبارکه‏ى کوفه فرمود
و مسجد بنى ظفر مسجد مبارک. والله! إنّ فیه لصخرة خضراء، و ما بعث الله من نبىّ إلّا فیها تمثال وجهه، و هو مسجد السّهلة؛ مسجد بنى ظفر، که همان مسجد سهله است، مسجد مبارکى است. به خدا سوگند! در آن، تخته سنگ سبز رنگى است که خداوند هیچ پیامبرى را مبعوث نکرده، جز این که تمثال صورت‏اش در آن هست.
مرحوم کلینى، در همین رابطه، حدیثى با سلسله اسنادش از امام باقر (علیه‏السّلام) روایت کرده که آن حضرت، در شمار مساجد مبارکه‏ى کوفه فرمود
و مسجد بنى ظفر و هو مسجد السّهلة؛ و مسجد بنى ظفر که همان مسجد سهله است.
امام صادق (علیه‏السّلام) خطاب به علاءبن رزین فرمود
« در نزدیکى شما، مسجدى هست که شما آن را »مسجد سهله« مى‏نامید و ما آن را «مسجد شرى» مى‏نامیم، آیا در آن مسجد نماز مى‏خوانى؟». علاء گفت
« آرى! جان‏ام به فدایت! من، در آن جا نماز مى‏خوانم».. امام صادق (علیه‏السّلام) فرمود
إئته؛ فإنّه لم یأته مکروب إلّا فرّج الله کربته - أوْ قال
قضى الله حاجته - و فیه زبرجدة فیها صورة کلّ نبىّ و کلّ وصىّ؛ آرى، آن جا برو؛ زیرا، هرگز اندوه‏ناکى به آن جا نمى‏رود، جز این که خداوند، اندوه‏اش را مى‏زداید. و یا فرمود
حاجت‏اش را بر مى‏آورد. و در آن جا زبرجدى هست که تمثال همه‏ى پیامبران و همه‏ى اوصیاى پیامبران در آن است.
امیرمؤمنان (علیه‏السّلام) به مالک بن ضُمره رواسنى - که از خواص اصحاب‏اش بود فرمود
« آیا به مسجدى که در پشت خانه‏ات هست، مى‏روى؟ و در آن نماز مى‏گزارى؟». مالک گفت
« اى امیرمؤمنان! معمولاً، در این مسجد، خانم‏ها نماز مى‏خوانند.». فرمود
یا مالک! ذاک مسجد ما أتاه مکروب قطّ، إلاّ فرّج اللّه عنه و أعطاه حاجته؛ اى مالک! این، مسجدى است که هرگز شخص اندوه‏ناکى به آن جا نمى‏رود، جز این که خداوند همّ و غم‏اش را برطرف مى‏کند، حاجت‏اش را بر مى‏آورد. در این حدیث، اگرچه به نام« مسجد سهله» تصریح نشده، جز این که از بررسى احادیث، اطمینان حاصل مى‏شود که در مورد مسجد سهله است و لذا ابن مشهدى، آن را در باب احادیث مربوط به فضائل مسجد سهله نقل کرده است.
امام صادق (علیه‏السّلام) در این باره فرمود
[ إنّه] ما من مکروب یأتى مسجدالسّهلة، فیصلّى فیه رکعتین بین العشائین و یدعوالله تعالى، إلّا فرّج اللّه کربه؛ هیچ غم‏زده‏اى نیست که به مسجد سهله برود و در آن دو رکعت نماز میان مغرب و عشا بخواند و خداى را بخواند، جز این که خداوند غم‏هایش را زایل گرداند.
از امام زین العابدین (علیه‏السّلام) روایت شده که فرمود
مَنْ صلّى فى مسجد السهلة رکعتین، زاد الله فی عمره سنتین؛ هر کس در مسجد سهله دو رکعت نماز بگزارد، خداوند، دو سال بر عمر او مى‏افزاید.
امام صادق (علیه‏السّلام) در این باره فرمود
إذا دخلتَ الکوفة، فأتِ مسجدالسهلة، فصلّ فیه واسأل الله حاجتک لدینک و دنیاک...؛ هنگامى که وارد کوفه شدى، به مسجد سهله برو و در آن جا نماز بگزار، آن گاه حاجت‏هاى مادّى و معنوى خود را از خداوند بطلب که
مسجد سهله خانه‏ى ادریس نبى بود. حضرت ادریس در آن جا لباس مى‏دوخت و نماز مى‏خواند. هر کس در مسجد سهله خدا را بخواند، براى هر حاجتى که مورد علاقه‏اش باشد، خداوند، حاجت‏اش را بر مى‏آورد، و در روز قیامت، او را تا رتبه‏ى حضرت ادریس بالا مى‏برد، و او را از ناملایمات دنیا و نیرنگ‏هاى دشمنان پناه مى‏دهد.
مرحوم کلینى با سلسله اسنادش از امام صادق (علیه‏السّلام) روایت کرده که فرمود
بالکوفة مسجد یقال له »مسجد السهلة«. لو أنّ عمّی زیداً أتاه، فصلّى فیه واستجار الله، لأجاره عشرین سنة. فیه مناخ الرّاکب و بیت إدریس النّبى (علیه‏السّلام)، و ما أتاه مکروب قطّ فصلّى فیه بین العشائین و دعا الله، إلّا فرّج الله کربته؛ در کوفه، مسجدى است که »مسجد سهله« نامیده مى‏شود، اگر عمویم زید به آن جا مى‏رفت و به خدا پناهنده مى‏شد، خداوند، بیست سال او را پناه مى‏داد. آن جا جایگاه سواره و خانه‏ى ادریس نبى (علیه‏السّلام) است. هیچ غم زده‏اى نیست که به آن جا برود و میان مغرب و عشا نمازى بگزارد و خدا را بخواند، جز این که خداوند غم‏هایش را بر طرف مى‏سازد. در نقل شیخ طوسى آمده است که پرسیدند
«منظور از «سواره» کیست؟.» فرمود
«حضرت خضر (علیه‏السّلام).».
جعفر بن محمّد بن قولویه (استاد شیخ مفید) با سلسله اسنادش از امام جعفر(صادق علیه‏السّلام ) روایت کرده که خطاب به ابوحمزه‏ى ثمالى فرمود
اى اباحمزه! آیا عمویم زید را در شبى که خروج کرد، دیدار کردى؟. عرض کرد
بلى. فرمود
آیا در مسجد سهیل نماز گزارد؟. عرض کرد
مسجد سهیل کجا است؟ آیا منظور شما مسجد سهله است؟. فرمود
آرى.. عرضه داشت
نه. فرمود
أما إنّه لوصلّى فیه رکعتین، ثمّ استجارالله، لأجاره سنة؛ اگر در آن جا دو رکعت نماز مى‏خواند، آن گاه به خدا پناهنده مى‏شد، بى گمان، خداوند، تا یک سال او را پناه مى‏داد. ابوحمزه‏ى ثمالى گفت
پدر و مادرم به فداى شما! آیا مسجد سهله این گونه است؟. فرمود
آرى مسجد سهله، خانه‏ى حضرت ابراهیم بود، هنگامى که به سوى عمالقه رفت. خانه‏ى حضرت ادریس آن جا بود و آن جا لباس مى‏دوخت. پایگاه سواره (حضرت خضر) آن جا است. آن جا، تخته سنگ سبز رنگى است که تمثال همه‏ ى پیامبران در آن است. در زیر آن سنگ، تربتى است که خداوند همه‏ى پیامبران را از آن آفریده است. محل عروج آن جا است. فاروق اعظم، آن جا است، که در نقطه‏اى از آن است. آن جا، رهگذر مردمان است. آن جا، از سرزمین کوفه است. صور، در آن جا دمیده مى‏شود. حشر و نشر، به سوى آن جا است. هفتاد هزار نفر از کنار آن محشور مى‏شوند که بدون حساب وارد بهشت مى‏گردند...
مرحوم کلینى، در همین باره از عبدالله بن ابان روایت مى‏کند که گفت
روزى، در خدمت امام صادق (علیه‏السّلام) بودیم. خطاب به حاضران فرمود
آیا کسى از شما، از سرگذشت عمویم زیدبن‏على (علیه‏السّلام) اطّلاعى دارد؟. یکى از حاضران گفت
آرى؛ من، تا حدّى از مطالب ایشان خبر دارم. شبى، در خانه‏ى معاویه بن اسحاق انصارى، در خدمت جناب زید بودیم که گفت
مهیّا شوید به مسجد سهله برویم و در آن جا نماز بگزاریم.. امام صادق (علیه‏السّلام) پرسید
آیا انجام داد؟. پاسخ داد
نه. کارى پیش آمد و او را از رفتن به مسجد سهله بازداشت. امام (علیه‏السّلام) فرمود
اما والله! لو أعاذالله به حولاً لأعاذه؛ به خدا سوگند، اگر در آن جا براى یک سال از خدا پناه مى‏طلبید، خداوند به او پناه مى‏داد.. سپس فرمود
»آیا نمى‏دانید که آن جا، خانه‏ى ادریس نبى (علیه‏السّلام) بود، حضرت ادریس، آن جا خیاطى مى‏کرد، حضرت ابراهیم (علیه‏السّلام) از آن جا به سوى عمالقه رفت، داوود از آن جا به جنگ جالوت رفت، در آن جا تخته سنگ سبز رنگى است که تمثال همه‏ى پیامبران در آن است، گِل همه‏ى پیامبران، از زیر آن سنگ اخذ شده است، آن جا، پایگاه سواره است؟. پرسیدند
سواره کیست؟. فرمود
خضر( علیه‏السّلام) است
علامه‏ى مجلسى از امام صادق (علیه‏السّلام) روایت کرده که فرمود
مسجد السّهلة مناخ الرّاکب؛ مسجد سهله، پایگاه سواره است.«. پرسیدند
منظور از سواره کیست؟. فرمود
حضرت خضر (علیه‏السّلام)
ابن مشهدى، با سلسله اسنادش از على بن ابراهیم صاحب تفسیر قمى روایت کرده که در ضمن یک حدیث طولانى از پدرش ابراهیم بن هاشم نقل کرده، که در مسجد سهله، به خدمت حضرت خضر(علیه‏السّلام ) شرف یاب شده. در زاویه‏ى شرقى مسجد، از آن حضرت پرسید
این جا چه نام دارد؟. حضرت خضر (علیه‏السّلام) فرمود
إنّه مقام الصّالحین والأنبیاء والمرسلین؛ این جا، مقام صالحان و پیامبران و رسولان است
ابن مشهدى، با چند طریق از «بشّار مُکارى» روایت مى‏کند که روزى به محضر امام صادق(علیه‏السّلام ) شرف‏یاب شد، طبقى از خرماى طبرزد را در محضر امام (علیه‏السّلام) مشاهده کرد. امام (علیه‏السّلام) از آن خرما به بشّار تعارف کرد. ایشان عذر آورد که در مسیر خود با حادثه‏ى دل خراشى مواجه شده است، لذا نمى‏تواند چیزى بخورد. امام (علیه‏السّلام) آن حادثه را جویا مى‏شوند. بشّار مى‏گوید
«خانمى را در کوچه دیدم که زمین خورده بود. به یاد حضرت زهرا (علیهاالسلام) افتاده، گفته بود
"لعن الله ظالمیکِ یا فاطمة!". گزارش، به شرطه رسیده بود. شرطه، او را دستگیر کرد. به سوى زندان برد. مرتّب، با تازیانه بر سرش کوبید. او نیز هر چه فریاد مى‏زد و یارى مى‏طلبید، کسى جرئت نمى‏کرد که به یارى‏اش بشتابد.». امام (علیه‏السّلام) دست از طعام کشید. اشک از دیدگان مبارک‏اش سرازیر شد. آن قدر گریست که محاسن و سینه و دستمال‏اش خیس شد. آن گاه به بشّار فرمود
بشّار! برخیز به مسجد سهله برویم و خداى را بخوانیم و آزادى آن زن را از خداوند بخواهیم». امام (علیه‏السّلام) کسى را به شرطه خانه فرستاد و به او فرمود
« آن جا بماند تا هنگامى که از آن زن خبرى دریافت کند.». بشار مى‏گوید
«در خدمت امام (علیه‏السّلام) به مسجد سهله رفتیم. هر کدام دو رکعت نماز گزاردیم. آن گاه امام (علیه‏السّلام) دست‏ها را به سوى آسمان برافراشت و دعاى
أنت «الله لا إله إلّا أنت...» را تا آخر خواند. آن گاه به سجده رفت. من، جز صداى نفس‏هایش را نمى‏شنیدم. پس از مدتى سر از سجده برداشت و فرمود
"برخیز که زن آزاد شد".». بشار گوید
محضر( امام علیه‏السّلام) حرکت کردیم. در کوچه ‏هاى کوفه بودیم که فرستاده‏ى امام (علیه‏السّلام) آمد و آزاد شدن آن خانم را به امام (علیه‏السّلام) نوید داد